Gudački kvartet SA Sinfonietta, polazeći od izložbe „SubDokumenta Sarajevo '25“, koncipirao je koncert kao niz muzičkih refleksija na osam odabranih radova, čime je zvuk postao sredstvo tumačenja i proširivanja njihovih značenja. Uvodno izlaganje o koncepciji izložbe održao je Jasmin Duraković, direktor bijenala, naglasivši njenu višeslojnu narativnu strukturu.

Obim i raznovrsnost izložbene postavke ansambl je pretočio u muzičku putanju koja se kreće od barokne imaginacije i rane moderne do savremenih improvizacija. Program je obuhvatio kompozicije Heinricha Ignaza Franza Bibera, Ališera Sijarića, Johanna Sebastiana Bacha, Ludwiga van Beethovena, Pēterisa Vasks-a, Claudea Debussyja, Franza Schuberta, Dmitrija Šostakoviča, Vlade Miloševića i Josipa Hatzea, stvarajući niz zvučnih “komentara” na djela izložbe.

Večer je otvorena Biberovom „Battalia à 10“, čija dramatična energija – od vojničkih urlika do tužaljke za poginule – artikulira unutrašnji sukob. U tom kontrastnom stilu začuo se i Sijarićev „True Believer“, suvremeni komad za gudački orkestar koji kroz filtracijske tehnike i mikro-strukture razlaže zvuk do najdubljih slojeva. Dok „Battalia“ gradi makro-narativ sukoba i pobune, Sijarić uvodi introspektivni sloj — opsesiju izvornim materijalom iz kojeg nastaje fragmentirana, ali intenzivna zvučna matrica.

Kao treći sloj, odjeknula je Nikšićeva „Bitka za Skenderiju“ — vizualno djelo koje reinterpretira gradske mitove Sarajeva kroz performans, fotografiju i intervenciju. U dialogu s Biberovim zvukovima i Sijarićevim mikrozvučnim razlaganjima, Nikšićev rad dobiva muzičko metačitanje: barokni sukob postaje stilski okvir za suočavanje s kolektivnim sjećanjem i napetostima urbanog identiteta.Iz drugog plana izložbe izdvojila se fotografija Almina Zrne Per aspera ad astra, čiji fragment neba postaje vizuelni pandan Bachovoj ariji „Es ist vollbracht“ iz Pasije po Ivanu. Barokna pobožnost i arhitektonska harmonija – ono što je Wagner nazvao „najčudesnijim čudom sve muzike“ – u Bachovom zvuku nalaze istu onu napetu ravnotežu između trpljenja i uznesenja koju Zrno hvata u svom motivu puta „od trnja do zvijezda“.

Provokativno djelo Halila Tikveše Religija ubija potaknulo je izvođače da oblikuju muzički odgovor u četiri religijske tradicije – katoličkoj, pravoslavnoj, jevrejskoj i islamskoj – koji je kulminirao Beethovenovim Allegrettom iz Sedme simfonije, u ovom kontekstu preoblikovanim u posmrtni marš. U završnom akordu ostaje tišina smrti kao neumoljiva metafora zloupotrebe vjere i ljudske nebrige.

Likovno djelo Jai Kwan Kima Ritam i boja našlo je suptilni odjek u meditativnoj partituri Castillo Interior Pēterisa Vasks-a. Njegova zvučna jednostavnost i univerzalno razumljiv muzički jezik, vođeni težnjom ka harmoniji čovjeka i prirode, podcrtavaju istu unutrašnju ravnotežu i disciplinu koju Kim razvija kroz igru boje i ritmičke strukture.

U rjeđe izvođenom djelu Vlade Miloševića za kvartet i naratora stihovi Maka Dizdara iz Kamenog spavača oživjeli su u snažnoj muzičkoj dramaturgiji, dok je Zapis o nepravdi Emira Kapetanovića proširio to značenje u pravcu savremenog svjedočenja o prolaznosti i društvenoj nepravdi – zvučni i vizuelni slojevi ovdje zajedno postaju opomena i memorijal.

Fotografija Dženata Drekovića Wild is the Wind, na kojoj vjetar iznenada razotkriva hidžab lutke u izlogu, provocira pitanje granica između privatnog i javnog, namjernog i slučajnog. Ta vizualna napetost upućuje na Debussyjevu opasku da „muzika mora biti oslobođena svake učene bombastije“ i na Bowiejevu ogoljenu interpretaciju pjesme „Wild Is the Wind“ – prostor ranjivosti i čežnje koji izmiče jednostavnom tumačenju.

U završnici koncerta, fotografije Milomira Kovačevića Strašnog iz ciklusa I konje ubijaju, zar ne? dobile su muzički odjek u Schubertovom gudačkom kvartetu u d-molu „Smrt i djevojka“. Prizor seoske zabave u Meksiku, gdje se trka konja pretvara u nijemo svjedočenje patnje, autor povezuje s vlastitim ratnim iskustvom – bez slika krvi, ali s istim osjećajem tragične nužnosti. Schubert, koji je i sam zapisivao beznadežnost i slutnju kraja, u ovom kvartetu gradi elegiju u kojoj se strah i spokoj susreću na tankoj liniji između života i smrti.

Na tu nit nadovezao se Šostakovičev gudački kvartet br. 8 u c-molu (Largo) u susretu s radom Šejle Kamerić „Bosnian Girl“. Grafit nepoznatog nizozemskog vojnika, prenesen na zidove fabrike u Potočarima, razotkriva predrasude i ravnodušnost pred genocid u Srebrenici. Kamerić ističe da „Bosanska djevojka“ nije pojedinačna figura nego univerzalni znak tijela lišenih prava. Šostakovičev kvartet, „ispisan neizmjernim brojem suza“, kako ga je sam kompozitor opisao, postaje zvučni pandan tom djelu – muzika koja u sporom, gotovo liturgijskom pokretu pretvara tugu, potisnutu bol i moralnu osudu u neizbrisivo svjedočanstvo.

Prvi koncert trećeg ciklusa „Muzikom kroz izložbu“ pokazao je kako muzika, oslobođena dekorativne uloge, može funkcionirati kao analitički i interpretativni sloj vizuelne umjetnosti, proširujući njen kontekst i nudeći nova čitanja izloženih radova. Izložba „SubDokumenta Sarajevo '25“ otvorena je do 30. septembra 2025., a naredni koncert u okviru projekta biće održan u Umjetničkoj galeriji Bosne i Hercegovine.

Projekat "Muzikom kroz izložbu" se realizuje uz podršku Grada Sarajevo, Ministarstva kulture i sporta Kantona Sarajevo, Federalnog ministarstva okoliša i turizma, a u saradnji s Collegium Artisticumom.