Još uvek se polemiše o ukidanju presude iz 1946. godine, kada je po odluci suda streljan Dragoljub Draža Mihailović, četnički general. O samom suđenju i tome šta mu je prethodilo kao i o stavovima svih strana u ovom procesu, dosta se pisalo proteklih decenija, ali postoji jedna prepiska o kojoj se veoma malo zna, a uticala je na imidž četničkog vođe u svijetu tokom Drugog svetskog rata.

Naime, prije samog početka suđenja, londonski Times je objavio polemiku između  Fitzroy Macleane, brigadnog generala, koga je Winston Churchill, britanski premijer, postavio za šefa savezničke vojne misije koja je u Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske stigla septembra 1943. godine i britanskih oficira koji su bili u savezničkoj vojnoj misiji pri štabu Vrhovne komande Jugoslovenske vojske u otadžbini.

Churchillov izabranik bio je diplomac sa Kembridža i odličan poznavalac komunizma, jer je prije početka Drugog svjetskog rata od 1937. do 1939. godine službovao u SSSR, kao treći, pa zatim kao drugi sekretar Britanske amabasade u Moskvi.

U novembru 1943. godine, Macleane je napisao čuveni politički izvještaj koji je Cherchill okarakterisao i zabilježio kao “izvanredno zanimljiv”, a Elizabeth Parker šefica odjeljenja za britansku propagandu (SOE) rekla je da je Macleanov izvještaj “dao snažan zamah pokretu koji je išao za odbacivanjem Mihailovića”. Macleanov izvještaj “bomba”, tvrdi Heder Williams, jeste “vjerovatno najutjecajniji dokument koji je sačinio ijedan britanski oficir u Jugoslaviji tokom rata”.

Šta je Macleine napisao u famoznom izvještaju?

On je između ostalog rekao da “partizani imaju svesrdnu pomoć od civilnog stanovništva” i da se “divljačke represije od neprijatelja ne uzimaju u obzir”, jer i “svi partizani dijele iste opasnosti i svi su bezobzirni prema smrti”.

Macleane je istakao da je  partizanska politika prije konstruktivna nego destruktivna,  i da je “van diskusije da može biti povratka na stari poredak”.

Churcillov saradnik u daljem izvještaju kaže da Draža Mihailović možda nije lično učestvovao u kolaboraciji sa snagama Osovine, ali da se ne može poreći “aktivna kolaboracija  mnogih njegovih glavnih komandanata za koje postoji neoboriva dokumentacija”.

Pritom, Maclaine smatra da “ako se Draža odrekne samo najnotornijih kolaboratera među svojim komandantima, to bi značilo da on ostaje bez ikakvih snaga kojima bi raspolagao”.

U završnom dijelu dokumenta Maclajne je nedvosmislen i kaže da se “partizani bore protiv Nijemaca, dok četnici ili potpomažu Nijemce ili ništa ne rade”.

U daljem izvještaju, brigadni britanski oficir daje rješenje, odnosno preporuke kako i šta uraditi sa četničkim pokretom.

– Ako bismo mi odbacili Mihailovića i istovremeno znatno povećali našu materijalnu pomoć partizanima, time bismo ne samo podržali jugoslovenski doprinos savezničkom ratnom naporu, već bi takođe trebalo da postavimo anglo-jugoslovenske odnose na postojanijoj osnovi, što bi mnogo doprinijelo konsolidovanju našeg položaja na Balkanu poslije rata. Pod ovim okolnostima, moje preporuke su sljedeće: da prestane pomoć Mihailoviću i da se naša pomoć partizanima znatno pojača.

Nakon objavljivanja ovog izvještaja, iz Forign officea zatražena je reakcija od brigadnog generala Čarlsa Douglasa Armstronga, čovjeka iz Dražinog štaba. On je u izvještaju iz novembra 1943. godine, između ostalog naveo da “Mihailović misli jedino kako da savlada partizane i da spriječi njihov ulazak u Srbiju”.

General Armstrong je takođe uputio oštru kritiku generalu Draži u kojoj kaže:

– Otkako sam dodijeljen Vašem štabu nikad nisam od Vas dobio nijedan dragovoljan predlog ili plan za izvršavanje vojnih operacija ka istoku, to jest u Srbiji. Stalno ste zauzeti problemima partizana, muslimana i ustaša. Izgleda da ste se sasvim zadubili u ovu unutrašnju borbu na veliku štetu jugoslovenskog doprinosa ratnom naporu Ujedinjenih nacija.

Uslijedile su i reakcije drugih oficira, tako je Daglas Hauard, načelnik Južnog odjeljenja Forin ofisa, rekao da bi bilo “veoma pogrešno nametnuti partizane Srbima, jer Mihailović predstavlja osjećanja najvećeg dijela Srba”.  Ali, Hauard je takođe smatrao da je u dugoročnom interesu da Britanija pomaže partizane da dobiju kontrolu nad cijelom Jugoslavijom.

Istovremeno, ser Orme Sardžet, stalni podsekretar Forin ofisa, daje prijedlog za podelu Jugoslavije! On smatra da bi odbacivanje Mihailovića i forsiranje partizana odvelo u komunisitičku diktaturu, i da bi najbolje bilo da se Jugoslavija podijeli na dvije nezavisne države.

– Jedna komunistička koja bi uključila Bosnu i Hrvatsku i druga sastavljena od ranije Srbije, koja bi bila monarhistička – predložio je Sardžet, dodajući da “sila koja danas cijepa Jugoslaviju jeste Mihailović, koji je velikosrbin, a koji je više zainteresovan da restaurira Srbiju za Srbe, nego Jugoslaviju za Jugoslovene.

Posljednjih dana decembra te 1943. godine, Anthony Eaden ministar spoljnih poslova u Churchillovoj vladi, dobio je telegram od  britanskog ambasadora pri jugoslovenskoj vladi u kome on iznosi stav “da bi trebalo odmah da prekinemo sa generalom Mihailovićem” dodajući da je obavijestio ambasadora da je “spreman da preporuči ovaj stav ratnom kabinetu ali da on mora da ima dokaze da general Mihailović sarađuje sa neprijateljem čak i ukoliko bi ti dokazi bili takve prirode da ne bi mogli da budu javno objavljeni”. Na sjednici od 3. januara 1944. godine Eaden je saopštio kabinetu da “dokaze po ovom pitanju priprema SOE”.

U memorandumu od 10. januara 1944. godine, Eaden piše da će raskid sa Mihailovićem sigurno privući veliku pažnju, i da postoji mogućnost da na kraju ispadne kako je četnički vođa žrtvovan zarad udovoljavanja sovjetskoj vladi.

Dva dana nakon hapšenja generala Draže,  engleski ambasador u Beogradu Ralf Stivenson je, pored ostalog, napisao da je Mihailović bio “legendarno čudovište koje simbolizuje reakciju, tiraniju i srpski partikularizam”.

Dan nakon početka suđenja, Maclaine je objavio vrlo opširan tekst u Timesu kojim obrazlaže zbog čega je Britanija okrenula leđa Draži i prihvatila Tita, bez obzira što su od početka znali da je Tito komunista.

Zanimljivo je da u svom izvještaju Maclaine kaže da su se sve do njegovog dolaska u Titov štab 1943. godine priče o jugoslovenskom otporu koje su dolazile u spoljni svijet, skoro isključivo odnosile na generala Mihailovića i njegove četnike.

– U tom trenutku to i nije bilo previše iznenađujuće jer je jugoslovenska propagandna mašina u ovoj zemlji bila u rukama jugoslovenske kraljevske vlade, čije je oduševljenje Mihailovićem bilo jedino jednako njihovom neprijateljstvu prema Titu. Do kraja 1943. godine BiBBC praktično nijednom nije spomenuo ni Tita ni partizane. I pored ove zavjere ćutanja, glasine o partizanskim junačkim djelima doprle su u ovu zemlju i istovremeno su počele da se rađaju sumnje u istinitost legendarnih poduhvata Mihailovića – navodi se u izveštaju.

Na kraju, Macline kaže da je njegov zadatak bio da utvrdi djelotvornost i snagu partizanskog pokreta i da otkrije ko nanosi najviše štete Nijemcima. Britanski general ističe da britansku vladu nije zanimalo da uspostavlja granice širenja komunističkog utjecaja u istočnoj Evropi i da je politika bila u drugom planu.

(telegraf.rs/DEPO PORTAL/BLIN MAGAZIN/dh)